چیزی به تمام شدن برگ های تقویم نمانده است و سال دارد آخرین لحظات خود را سپری می کند. این اتفاق نشان دهنده ی نزدیک شدن به بهار و زمان برگزاری بزرگ ترین جشن ایرانیان، نوروز باستانی، است که جایگاهی ویژه در میان مردم دارد.

با برچیده شدن بساط ننه سرما، کم کم طبیعت جانی تازه می گیرد و آغوشش گرم تر و گرم تر می شود. نزدیک شدن به نوروز آنقدر آشکار و واضح است که برای فهمیدنش نیازی به لمس ورق های تقویم و شمردن روزهای سپری شده نداریم، کافیست نگاهی به اطرافمان بیندازیم تا نشانه های آن را ببینیم. ساکنان شهرهای بزرگ با شلوغ شدن خیابان ها و ماندن در ترافیک آخر سال این اتفاق را به خوبی حس می کنند. بازارها مملو از جمعیت می شود و کار مغازه داران رونق می گیرد. همه چیز رنگ تازه ای به خود می گیرد و با یک نفس عمیق به راحتی می توان بوی بهار و نوروز را استشمام کرد.

نوروز، این رسم ایرانی که سال هاست با فرارسیدنش نوید یک سال تازه را می دهد، با نزدیک شدنش همه ی مردم را به تکاپو می اندازد. از تعطیلات عید و شیرینی هایش که بگذریم باید طی مراسم خاصی به استقبال کهن ترین جشن به جا مانده از ایران باستان رفت و آمدنش را گرامی داشت. همه ی ما کم و بیش با این مراسم ها و آداب استقبال از نوروز آشنایی داریم اما بیشتر شکل امروزی آن را می شناسیم. در این میان بهتر است به قدیم تر ها هم سری بزنیم و ببینیم پدربزرگ ها و مادرزرگ های این سرزمین در روزهای پایانی سال چه می کردند و چه اتفاقاتی را در کوچه و خیابان شاهد بودند.

حالا با مرور آداب و رسوم امروزی کمی لحظاتتان را شیرین می کنیم و سپس سفری به سال های گذشته را تجربه خواهیم کرد تا سنت های فراموش شده را به شما معرفی کنیم.

آنچه که از مراسم پیش از نوروز برجای مانده است

امروزه همه با نزدیک شدن به سال نو به کارهای خاصی مشغول می شوند و مراسم های خاصی را برپا می دارند که همگی آنها از گذشته های دور به یادگار مانده اند. این مراسم ها عبارتند از:

۱- خانه تکانی | زدودن آلودگی ها

اواسط بهمن که از راه می رسد کم کم ذهن خانم خانه به شستن، تمیز کردن، نو خریدن، تعمیر کردن ابزارها، شستن فرش‌ها و لباس‌ها مشغول می شود تا به جان آلودگی های خانه بیافتد. طبق رسم دیرین، برنامه ریزی برای خانه تکانی را خانم خانه برعهده می گیرد اما کسی نباید از زیر کار در برود و این مراسم مشارکت هه اعضای خانواده را می طلبد. معمولا بسته به بزرگی خانه و حساسیت ساکنان آن به نظافت، بین سه تا چهار هفته طول می کشد تا خانه پاک و پاکیزه گردد و برای ورود به سال نو آماده شود.

دلیل این خانه تکانی چیست؟ در ایران باستان اعتقاد بر این بود که نباید هیچ گونه آلودگی از سال پیش، بر جسم و جان خانه باقی نماند و سال نو در محیط پاکیزه برای اعضای خانواده آغاز شود.

بهتر است در این میان فراموش نکنیم که خانه تنها یک نمود بیرونی از زندگی ماست و آنچه اهمیت دارد این است که با دلی پاک و عاری از هر گونه کینه و نفرت به استقبال عید نوروز برویم.

سالی بشد از دست در ایام جوانی

نوروز رسید و تو همینی که همانی !

گیرم که به رسم همگان خانه تکاندی!

پس کی دل افسرده ی خود را بتکانی ؟

۲- خرید های نوروزی | آماده شدن برای عید

با آغاز ماه اسفند بازارها و مراکز خرید رنگ دیگری به خود می گیرند. هم همه ای در بازارها و خیابان ها برپا می شود و بساط دست فروشان در همه جا پهن می گردد. هرکس بسته به وسع مالی خود سعی می کند تکه ای لباس نو بخرد و وسایل پذیرایی از مهمانان عید نوروز را آماده کند. در این میان بسیاری به فکر نو کردن وسایل زندگیشان می افتند و دوست دارند با ورود به سال نو تعدادی لوازم نو نیز در خانه داشته باشند.

آجیل، میوه و شیرینی هم قسمت های خوشمزه ی این خرید هستند که در بخش پایانی از لیست خریدهای نوروزی قرار دارند و معمولا دیر تر از همه ی اقلام دیگر تهیه می شوند.

۳- از راه رسیدن حاجی فیروز و عمو نوروز

حاجی فیروز یک چهره شناخته شده در فرهنگ فولکلور ایرانی است که در روزهای پایانی سال به شهرها و روستاها می آید تا خبر رسیدن نوروز را به مردم دهد. حاجی فیروز مردی لاغراندام است که کلاه دوکی بر سر دارد و گیوه های نوک تیز با لباسی سرخ برتن می کند.  او یک دایره‌زنگی یا دنبک در دست می گیرد و به رقص، شیرین‌کاری و خواندن آواز می پردازد و هرکس می تواند بسته به وسع خود مقداری پول به او پرداخت کند.

به جز حاجی فیروز، چهره ی فولکلور دیگری نیز در خیابان ها به چشم می خورد که آمدن سال نو را نوید می دهد و با نام عمو نوروز یا بابا نوروز شناخته می شود. این شخصیت افسانه ای به همراه حاجی فیروز می آید و در شهرها و روستاها به گردش می پردازد.  از ویژگی های ظاهری او می توان به مو و ریش سفید، کلاه نمدی، کمربند

۴- کاشتن سبزه

سبزه کهن ترین و بارز ترین نمادی است که بر سر سفره هفت سین قرار می دهیم. اهمیت این نماد به حدی است که در گذشته های دور و در ایران باستان، بیست و پنج روز مانده به پایان سال دوازده ستون از خشت خام در میدان شهر می ساختند تا به نشانه ۱۲ ماه سال بر روی هریک دانه یا غله ای بکارند. گندم، جو، برنج، باقلا، کاجیله (گیاهی از تیره‌ی مرکبات)، ارزن، ذرت، لوبیا، نخود، کنجد، عدس و ماش را بر روی هر یک از این ستون ها سبز می کردند. مردم در ششمین روز فروردین، شادی کنان این سبزه های را می کندند و جشنی برپا می ساختند.

درست است امروزه دیگر خبری از آن ستون ها نیست اما هنوز هم بسیاری در خانه هایشان رسم سبزه سبز کردن را انجام می دهند و ده روز یا دو هفته پیش از نوروز، در ظرف‌های کوچک و بزرگ و با دانه‌هایی چون گندم، عدس، ماش و … را سبز می کنند تا بر سر سفره هفت سین قرار گیردابریشمی آبی، شال سفید، شلوار کتان و گیوه ی تخت‌نازکش اشاره نمود.

۶- سمنو پزون

سمنو یکی از اجزای خوشمزه ی سفره ی هفت سین است که در بسیاری از مناطق ایران طی مراسم خاصی طبخ می گردد. اعضای خانواده و دوستان دور هم جمع می شوند و با خواندن آوازهای خاص و حتی برگزاری رقص های محلی سمنوی هفت سین را تهیه می کنند.

جوانه گندم و آرد مواد اصلی تشکیل دهنده ی این خوراکی هستند که علاوه بر نقش نمادین در هفت سین دارای خواص زیادی نیز برای سلامتی انسان دارد.

۷- آماده سازی وسایل هفت سین

 سفره هفت سین مهم ترین نماد نوروز است که در خانه ها برپا می گردد. از دیرباز این سفره ی رنگین ۷ روییدنی خوراکی را که با حرف " سین " شروع می شوند را در خود جای داده است : سیب، سبزه، سنجد، سماق، سیر،سرکه، سمنو و...

علاوه بر این خوراکی ها، قرآن، آینه، شمع، تخم‌مرغ رنگ شده، ماهی قرمز، نان و سبزی، گلاب، گل، سکه و ... نیز بر سر این سفره قرار می گیرند. برای برپایی این سفره باید مواد خوراکی آن خریداری شود و بقیه وسایل و عناصر آن نیز آماده باشد. مردم هر شهر و دیار به گونه ای این سفره را می آرایند و سعی می کنند به بهترین شکل آن را آماده کنند.

۸- چهارشنبه سوری | برافروختن آتش در پایان سال

غروب آ‌خرین سه شنبه آ‌خر سال به چهارشنبه سوری مشهور است و در این شب مراسم های مختلفی انجام می گیرد. اصلی ترین مراسم برپا کردن آتش و  پریدن از روی آن می باشد که در همه ی نقاط کشور برگزار می گردد. مردم در شهرها و روستاها جشنی برپا می کنند و نشاط و شادمانی در همه جه به چشم می خورد.

۹- خوردن سبزی پلو | طعم تازگی و نشاط

به شب پیش از سال تحویل شب عرفه می گویند و در طی آن از خانه ها، بوی سبزی پلو با کوکوسبزی، سیر تازه و ماهی به مشام می رسد. در قدیم، آنهایی که توانمندتر بودند برنج، روغن، ماهی و تخم مرغ برای مستمندان تهیه می کردند تا آنها نیز بتوانند از این شب بهره ببرند.

اعتقاد بر این است که خوردن این غذا در این شب، دل را زنده می کند و نشاط و سرزندگی به همراه می آورد.

امروزه تهیه ماهی بسیار آسان است اما در گذشته امکان تهیه آن به این راحتی وجود نداشت پس آن را  بعد از صید در آ‌ب نمک غلیظ می خواباندند، دود می دادند و خشک و نمک سود می کردند تا ماهی دودی تهیه کنند و در شب عید به مصرف برسانند.

سخن آخر

شما چگونه به استقبال نوروز می روید؟

آیا کارهایتان را انجام داده و برای شروع سال نو آماده شده اید؟

از حال و هوای شهرتان و مراسم های خاصتان برایمان بگویید.

  ح. (طریقت)

   ۩  #خلدستان طریقت ( صفحه جدید )۩#  محمد مهدی #طریقت 

.