۩۩☫برآستان جانان(طنز) ورژن جدید / غم مخور ☫۩۩

یک روز به اتفاق صحرا من و تو

بر لب آمد گر ز بى‏ پولى تو را جان، غم مخور
يا تو را در زندگانى نيست سامان، غم مخور

گر چه آزادند دزد و رانت‏خوار و مختلس
در عوض روزنامه‏ چى باشد به زندان، غم ‏مخور
قيمت گور و كفن هرچند بالا مى ‏رود
در مقابل، نرخ انسان هست ارزان غم مخور
اى كه دارى مدرك ليسانس و خدمت كرده ‏اى
عرضه كن سيگار در كنج خيابان، غم مخور

گرچه دانشگاه آزاد از تو ميليون ‏ها گرفت
ليك يك شاهى نيرزد مدرك آن، غم مخور
چون جرايد جمله تعطيل موقّت ! مى ‏شوند
چيزهاى ديگرى آيد به ميدان، غم مخور
نوبت فرزندسالارى رسيد، اى زن ‏ذليل
سلطنت را نيست درين خانه سلطان،غم مخور
روزگارى در كوير و غيره سدها ساختند
گر به جاهاى دگر باريد باران، غم مخور
مصلحت را مى ‏دهد تشخيص، از ما بهتران

صحبت از مجلس نكن، بهر وكيلان غم مخور
گر (طریقت) ناگهان ترمز بريد و تند رفت
چون از اوّل كنده بود از جاى، فرمان، غم مخور
«شاعر»! اينجا تا به قبرستان دو فرسنگ است، ولي
«هيچ راهى نيست كان را نيست پايان، غم مخور»

۩۩☫وابستگی : اقتصاد =نقطه ی پایان (طریقت ) است ☫۩۩

تحقیق : بدون شک وابستگی بیش ازحد به یک پول ( مثلاً دلار) ، هرکشوری رادرمعرض نوسانات ارزش این پول قرارمی دهد. همچنین تغییر سیاست پولی آمریکا ویااعمال تحریمها ومحدودیتها توسط این کشور، می تواند اقتصاد هرکشوروابسته به دلاررا به زانو درآورد. ازاین گذشته ، سالهاست که دولت آمریکا ازکسری هنگفت بودجه رنج می برد واین امر، موجب نگرانی جهان نسبت به تورم وارزش دلار گردیده است. چین نیزبه مثابه ی دومین اقتصاد قدرتمند دنیا ، ازنفوذ فراوان دراقتصاد وتجارت جهان برخوردارگردیده است. این کشور درسالیان اخیر، باتقویت یوان تلاش می کند تاپول ملی خودرا به عنوان جایگزین دلار مطرح نماید. بدین ترتیب ، دلارزدائی ازسیستم مالی جهان ، به آرامی ادامه دارد وپیشرفتهای فنی نیز به آن سرعت بخشیده است. انتظارمی رود درآینده ، ازپولهای دیجیتال بانکهای مرکزی نیزدرمعاملات بین المللی استفاده شود که این امر ، از هزینه ی معاملات خواهد کاست. البته این روند ، گام بگام به پیش می رود ونباید انتظارداشت درآینده ی نزدیک تغییری اساسی درسیستم مالی بین المللی پدید آید. درحال حاضر ، یورو ، ین ژاپن ، وپوند انگلیس ، رقبای بالقوه ی دلار می ماشند اما همه ی آنها، به لحاظ اقتصادی وسیاسی وابسته به دلارهستند وپولهائی چون یوان چین نیزبا کنترلهای سرمایه ای ومحدودیت تبدیل پذیری روبرو می باشند. ابتکاراتی چون بریکس (BRICS) هم اگرچه برای دلار چالش برانگیزند اما هنوز به لحاظ سیاسی واقتصادی ، درباره ی مسائل مهمی چون پول مشترک واجماع درسیاستهای پولی ، به توافق نرسیده اند. از بیت کوین ورمزارز نیز بعنوان جایگزین دلار یاد می شود اما این پولها نیز هنوزاززیرساخت لازم برخوردار نیستند. اگرچه سیستم مبتنی بررمزارز، بسیارعملی تر ازپول مشترک بریکس به نظرمی رسد اما باید تحولات بسیاری درسیستم مالی غیرمتمرکز جهان صورت گیرد تا پولهای مجازی بتوانند جایگزین دلارگردند.

دلارآمریکاکه مدتهای مدید پول ذخیره ی جهان محسوب می شود، وزنه ی اقتصاد آمریکا رادرجهان سنگین کرده وسهم این کشوررا دراقتصاد دنیا به 24 درصد رسانده است. صندوق بین المللی پول(IMF) سهم دلاررااز ذخائرپولی بانکهای مرکزی جهان درپایان سال2022 ، بلغ بر4/58 درصد ذکرکرده است. به گزارش سویفت (SWIFT) ، سهم دلاردرانتقالهای بین بانکی آوریل 2023 ، حدود 7/59 درصد بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل ، افزایشی چشمگیر نشان می دهد. چند عامل دراین افزایش موثر بوده است. ازیکسو ابعاد اقتصاد آمریکا که مجهز به بزرگترین وقوی ترین ابزارهای پولی ومالی است وازسوی دیگر ، نفوذ سیاسی ونقش کمپانیهای چند ملیتی آمریکائی دربازارهای جهانی ، ازجمله ی این عوامل می باشند. تمامی این عوامل دست بدست هم داده ویک کل واحد وقدرتمند رابوجود آورده اند تاجائیکه حتی بحران مالی 2009-2008 نیز که منبع اصلی آن ، اقتصاد آمریکا بود ، نتوانست برجایگاه جهانی دلار تاثیربگذارد.

اما باتوقیف دارائیهای بانک مرکزی روسیه درکشورهای غربی ، و اعمال مجازاتهای مالی سنگین علیه بانکها وشرکتهای این کشور درپی جنگ اوکراین ،ورق برگشت و افکارعمومی جهان ازخود پرسید که آیا مضرّات دلاری شدن یک اقتصاد ، برمزایای آن نمی چربد ؟ خطرات غیراقتصادی معاملات دلاری ونگهداری ذخائردلاری ، برهمگان بویژ بانکهای ورکزی ، روشن است. علیرغم ماده ی 21 کنوانسیون ملل متحد درباره ی مصونیت دولتها ودارائیهای آنها ، دارائیهای بانک مرکزی روسیه درغرب، توقیف شد واین رویکرد ، بارها وبارها علیه دیگرکشورهای جهان نیزتکرارگردیده است. عکس العمل روسیه ، قابل پیش بینی بود. بانک مرکزی این کشور از اوائل سال 2023 ، عملیات بانکی خودرا بجای دلار ، با یوان انجام می دهد. بنگاههای روسی نیز اکنون سرگرم سازماندهی مجدد عملیات تجاری خود هستند و دارائیهای خارجی خویش رابه یوان وارزهای کشورهای دوست روسیه تبدیل می کنند. معهذا آمارموجود درباره ی دیگرکشورها ، ازکاهش اتکاء آنها به دلار حکایت نمی کند. سهم دلار ازذخائرپولی جهان طی دهه ی گذشته ، به آرامی روبه کاهش گذاشته اما این روند ، بسیارکند وبطئی بوده است. اگردر اوائل دهه ی 2000 ، بالغ بر70 درصد ذخائربانکهای مرکزی جهان به دلاربود ، درسال2020 این رقم به کمتر از 60 درصد کاهش پیداکرد. علن جان سختی دلار، عدم وجود جایگزین مناسب برای آن است که بتواند مقادیر قابل ملاحظه ی سپرده های بانکهای مرکزی جهان را جذب نماید.

ازذخیره ی ارزی بطورسنتی ، برای ایجاد ثبات مالی وتنوع بخشیدن به ریسکهای اقتصادی استفاده می شود. ذخائربانکهای مرکزی که ازاوراق قرضه ی کم خطر وطلا تشکیل می شود، یکی ازمهمترین ابزارهائی است که ازآن می توان برای نیل به اهداف فوق استفاده کرد. این دارائیها ، به منزله ی نقدینگی هستند که می توان آنرابسرعت برای مداخله دربازار ارز ، کالا وسرمایه ، بکارگرفت. البته شفافیت این دارائیها ، آنها رادرمعرض تهدید وتحریم قرارمی دهد. اما اکنون بازارسهام دولتی درمنطقه ی یورو بدلیل رتبه ی اعتباری نازل برخی کشورهای این منطقه، چندپاره وازهم گسسته شده است. یوان چین نیز پولی نیست که آزادانه قابل تسعیرباشد. این پول ، به یوان داخلی وخارجی تقسیم می شود وبشدت تحت کنترل بانک مرکزی چین قراردارد. ازطلا بعنوان یک دارائی معتبر درمقاطع بحرانی یاد میشود اما ، معامله باطلا ، سود چندانی دربرندارد. بنابراین امروزه ، برای بانکهای مرکزی کشورهای درحال توسعه مشخص نیست که بهتراست دارائیها وذخائرارزی خودرا به چه ارزی غیرازدلار نگهداری کنند.

عامل مهمترازسهم دلارازذخائربین المللی ، تغییر رویکرد در مدیریت وتشکیل دارائیهای خارجی است. آمارصندوق بین المللی پول نیز نشان می دهد که علیرغم رشد اقتصادی جهان دردهه ی گذشته ، کل ارزش ذخائربانکهای مرکزی جهان ، تغییرچندانی نکرده ودرحدّ 12-5/11 تریلیون دلار ثابت مانده است. ذخائرارزی چین نیز از4 تریلیون دلار درسال 2014 ، به 2/3 تریلیون دلار کاهش پیداکرده است. البته این بدان معنی نیست که جهان از دارائی خارجی رویگردان شده بلکه بدان معنی است که به اشکال غیراستاندارد سرمایه گذاری ( صندوقهای سرمایه گذاری ، نهادهای توسعه ودیگرساختارهائی که مستقیماً بابانک مرکزی تماس ندارند) روی آورده است. سرمایه گذاری مستقیم خارجی نیز ازدیگراشکال دارائی ذخیره است. هدف این استراتژی ، فقط کسب حداکثر سود نیست بلکه حفظ حضور دربازارهای خارجی وتامین منافع خارجی کشورمی باشد. این روشها ، تاحدودی مانع ازتوقیف دارائیهای خارجی می گردند وکمترشفاف ودرمعرض دید می باشند. همین استراتژی اکنون توسط چین دنبال می شود. این کشور بدنبال جهانی کردن گام بگام یوان است. البته هنوزسهم یوان ازذخائربانکهای مرکزی دنیا، ناچیزاست واز3 درصد فراترنمی رود. 35 درصد این مقدارنیز متعلق به بانک مرکزی روسیه می باشد. چین قصددارد جایگاه بین المللی یوان راازطریق تجارت خارجی( ونه سرمایه گذاری پولی) تقویت نماید وبه همین دلیل ، شرکای تجاری خود رابه معامله با یوان تشویق وترغیب می کند. اینکارازچند کانال صورت می گیرد که توسعه ی زیرساختها ، استفاده ازسیستم پیامرسان بین بانکی چین بجای سویفت ، گسترش معاملات پایاپای ، واگذاری اعتبارخارجی به یوان ، وغیره ازآن جمله می باشد. اکنون جهان از " پترویوان " (PetroYuan) بجای " پترودلار" (PetroDollar) سخن می گوید که به معنی عرضه ی طولانی مدت نفت به یوان ، درازای دریافت کالا وتجهیزات ازچین می باشد. درعین حال دولت چین محدودیتهائی رانیز درمورد معاملات سرمایه ای اعمال می نماید.(1)

درمارس 2023 ، چین نخستین محموله ی گازمایع راکه ازبورش شانگهای به یوان خریداری کرده بود ، ازامارات متحده عربی تحویل گرفت. انجام این معامله ، به این تصور دامن زد که گویا کشورهای صادرکننده ی نفت عضوشورای همکاری خلیج ، قصددارند ازاین پس ، معاملات نفتی خودراغیردلاری انجام دهند وازصادرات نفتی خود ، دلارزدائی نمایند.ایران نیزمدتهاست که به منظور دورزدن تحریمهای اقتصادی آمریکا، معاملات نفتی خودراباارزهائی غیرازدلار انجام می دهد. کشورهای عضو شورای همکاری خلیج ، که حداقل از دهه ی 1970 به بعد ، همکاری استراتژیک باآمریکا رادرپیش گرفته اند ، بیشترمعاملات خارجی خودرا به دلارانجام می دهند . امااکنون تحریمهای اقتصادی گسترده ی غرب علیه روسیه ، بویژه علیه منابع هیدروکربن این کشور ، بدعتی جدید را درجهان پایه گذاری کرده که نظم اقتصادی کنونی را دستخوش تغییری شگرف خواهد کرد. کشورهای عضو شورای همکاری خلیج ، بادرک شرائط جدید، گامهائی رادرجهت کاهش وابستگی خود به دلارآمریکا وافزایش همکاری باچین ، هند ودیگرشرکای منطقه ای خویش ، برمی دارند.

ازاوائل دهه ی 1970 ، کشورهای عربی حوضه ی خلیج فارس ، مناسبات خود را باآمریکا برمبنای فرمول " نفت دربرابرامنیت " قراردادند. این رویکرد به آنها امکان داد تاباحمایت وتقویت مواضع دلار دراقتصاد منطقه وجهان ، ثروتمند شوند. اما ازسال 2021 ، مشارکت آمریکا-عربستان ، تحت الشعاع اختلاف برسر سیاستگذاری انرژی قرارگرفت. دولت بایدن ، درب ذخائراستراتژیک آمریکا رابه شکلی بی سابقه ، برروی جهان بازکرد که به کاهش شدید قیمت نفت درجهان منجرشد. این سیاست آمریکا ، بیش از 100 میلیارد دلارخسارت برعربستان وارد آورد. تلاش آمریکا برای کاهش قیمت نفت که به منظور اعمال فشاربرروسیه اتخاذ شد، ازسوی ریاض بعنوان تلاش برای بازنویسی قوانین حاکم بر بازارجهانی نفت تلقی گردید. شاهزاده سلمان درمارس 2023 هشدارداد که " اگرکاهش بهای نفت به عربستان تحمیل شود، کشورش صدورنفت رابه هرکشوری که بخواهد این قیمت نازل را به اوتحمیل کند ، متوقف خواهد کرد وازتولید نفت خود نیز خواهد کاست." آنچه که عربستان رادرپیگیری سیاست جایگزینی دلار مصرتر کرد ، بی تفاوتی آمریکا درقبال حمله ی ایران به تاسیسات نفتی این کشوربود. آمریکا به موازات این سیاست ، بیش از300 میلیارد دلار ازدارائیهای روسیه راتوقیف کرد وبزودی این رقم رابه 600 میلیارددلاررساند. تحریمهای بی سابقه نیز علیه دولت ، موسسات وافراد روسیه وضع شد. درست درهمین اثنا ، چین به کشورهای عضوشورای همکاری خلیج پیشنهادداد تانفت وگاز خودراباپولی غیرازدلار به فروش برسانند. چین همچنین به این کشورها توصیه کرد که بجای سویفت ، به سیستم پرداخت بین بانکی فرامرزی این کشو(CBIPS) بپیوندند. اندکی بعد ، عربستان تقاضای رسمی خودرابرای پیوستن به بریکس، تقدیم این پیمان کرد وعضویت در" بانک توسعه ی جدید" راکه نهاد اعتباری چند جانبه ی بریکس است ، دردستورکارقرارداد.

البته ایران وروسیه نیز درروند دلارزدائی ازاقتصاد خود ، تجربه ی ناموفقی را درتجارت باهند ، پشت سرگذاشته اند وبرخی کارشناسان ، این تجارت را " تله ی روپیه " (Rupee trap) نامیده اند. حسابهای این دوکشور دربانکهای هند ، اکنون انباشته ازروپیه ی بلامصرف است که نمی توان ازآن درتجارت بین المللی استفاده کرد. ازسوی دیگر دورشدن ازسیستم دلار ، مشارکت نفت دربرابرامنیت راکه دهه هاست بین شورای همکاری خلیج وآمریکا برقراراست ، به خطرافکنده است. ایران که دهه هاست تحت تحریم آمریکاقراردارد، اکنون به کارشناس دلارزدائی تبدیل شده است. این کشور ، مکانیسمی رابرای تجارت باهند براساس روپیه تدارک دید که علیرغم همه ی کاستیها ، ازسال2012 تاکنون همچنان فعال است. مضمون این مکانیسم ، صدورنفت باتخفیف 35 درصد به هند درازای دریافت محصولات کشاورزی ازاین کشورمی باشد. ایران همچنین نفت وگاز خودرا باتخفیف جذاب ، درمقطعی درازای دریافت طلا ویورو ، به ترکیه صادرکرد. اما پس ازلغو معافیت های وارداتی ازایران توسط آمریکا درسال2019 ، این ترتیبات ، باچالشهائی بزرگ روبرو گردید.آمریکا همچنین " هالک بانک " (Halkbank)، بانک بزرگ دولتی ترکیه رابخاطر کمک به ایران جهت دورزدن تحریمها ، مجازات کرد.لذا ، حتی درغیاب اتکاء ایران به دلار، تداوم اعمال فشارآمریکابرشرکای تجاری این کشور، موجب می شود که ایران دائماً ترتیبات تجاری خود راتغییردهد وفضای حاکم برتجارت خارجی خودرادستخوش نوسان وبی ثباتی نماید. این کشوراکنون تلاش می کند باعضویت درکلوب کشورهای تحت تحریم آمریکا ، ترتیبات مالی جایگزین رابرای اقتصاد خود تدارک ببیند. ایران این سیاست را " پاسخ ناگزیر" به استفاده ی آمریکا ازسلاح دلار، نامیده است. دراین چهارچوب ، ایران وروسیه تلاش می کنند ازیک رمزارز بنام Stablecoin که ازپشتوانه ی طلا برخورداراست ، درمبادلات بانکی ومعاملات تجاری استفاده نمایند. اما رمزارز ، شکی ازپول دیجیتال است که کنترل دولت رابرنمی تابد.(2)

برخی نیزدرایران براین باورند که می توان ازطریق سواپ ارزی (currency swap) برتحریمهای بین المللی غلبه کرد. سواپ ارزی ، قراردادی است که درآن ، دوطرف پرداختهای خود رابراساس ارزهای مختلف انجام می دهند تاازنوسانات نرخ ارز واقدامات تحریمی درامان بمانند. البته اغلب قراردادهای سواپ ، عملی نمی شوند زیراسواپ ارزی فقط درصورتی موفق است که دوطرف قرارداد ( ونه فقط یک طرف) دچاراضطرارباشند. ازسوی دیگر ، بانک مرکزی ایران پیش شرط هائی رابرای سواپ ارزی درنظرگرفته که تعیین ارز واسط ومکانیسم آن به پولهای محلی ، موازنه ی تجاری وترازدیون میان دوکشور ، ونیز اراده ی سیاسی کشورها وبانکهای مرکزی آنها برای اجرای قرارداد، ازمهمترین آنها می باشد. اجرای قرارداد سواپ ، هنگامی میسّر است که دست اندرکاران پولی دوکشوربتوانند خطرنوسانات پولی رادراقتصاد کلان خود ، به حداقل برسانند. درحال حاضر به علت نوسان بسیاربالای نرخ ارز درایران ، بانک مرکزی این کشور نمی تواند معاملات ارزی را بطورموثر مدیریت نماید وسیاست کنترل بازار ارز نیزکه اکنون دنبال می شود ، ذخائرارزی کشوررا درمعرض خطرقرارمی دهد. سقوط سریع ارزش ریال ، حاصل سیاست مدیریت بازار ارز است که نقش ریال رابعنوان پول واسط در سواپ ارزی ، بسیارکاهش داده است. درواقع نه ایران ونه هیچیک ازشرکای تجاری این کشور، درموقعیتی نیستند که بتوانند نوسانات ارزش پول خود راکنترل نمایند. بعلاوه ، سواپ ارزی به نفع کشوری است که ارزش افزوده ی صنعتی بالاتری ازکشورمقابل دارد که فقط مواد خام صادرمی کند. درواقع ، رقابت پذیری بالاترکالاهای چینی نسبت به کالاهای ایرانی ، برتولید کننده ی ایرانی فشاروارد می کند ودربلند مدت ، این کشوررابه انبارکالاهای ساخته شده ی چینی تبدیل می نماید. واردات کالا ازکشورهائی که ارزش افزوده ی بالاتری دارند ، به دورباطلی منجرمی شود که حاصلی جززیان برای کشور وارد کننده ندارد. مسئله ی مهم دیگر دررابطه باسواپ ارزی موفق این است که دوکشورباید نقش پول سوم رادر تسویه حساب فیمابین حذف کنند وبرای اینکار، فقط اراده ی سیاسی کافی نیست. ازسوی دیگر ، سواپ ارزی به هیچوجه نمی تواند جایگزین مناسبات کارگزاری بانکی گردد ومبنای دورزدن تحریم قرارگیرد. حتی درصورت لغو تحریمهای ثانویه ی آمریکا علیه ایران ، بازهم عدم دسترسی به ابزارها واستاندارهای بانکداری بین المللی ومقررات کارگروه ویژه اقدام مالی (FATF) ، مانع ازایجاد مناسبات کارگزاری پولی میان ایران ونهادهای مالی یا شرکای بین المللی این کشورمی گردد. به گفته ی رئیس سابق پژوهشکده ی مالی وبانکی ایران " آنچه مسلم است اینکه ایران باید هزینه های هنگفتی بابت جایگزینی دلاربپردازد وامتیازات فراوانی ازاین بابت بدهد." معهذا دلارزدائی درایران ، تاحدودی درکوتاه مدت ، به ثبات اقتصادی این کشورکمک می کند وبه اقتصاد بحران زده ی ایران،یاری می رساند.(3)

عراق نیزاکنون مشکل دلارزدائی رابه شکلی دیگرتجربه می کند. عدم اعتماد عمومی به پول ملی وسازمانهای دولتی این کشور، موجب گردیده تا دلار درمعاملات داخلی عراق ، جایگاه ویژه ای کسب کند. اما ازاوائل سال 2023 ، استفاده ازدلار درمعاملات داخلی این کشور ممنوع اعلام شد وبرای حل مشکل کمبود دلارنیز به بانک مرکزی عراق اجازه داده شد تا به بانکهای این کشوراجازه دهد تامعاملات تجاری باچین را به یوان انجام دهند. چین اکنون به بازیگرعمده در اقتصاد عراق تبدیل شده است وشرکتهای نفتی این کشور، کنترل تولید وصادرات یک سوم نفت عراق رادردست دارند. معهذا کشورهای عربی حوضه ی خلیج فارس، بیش ازآن درساختاراقتصادی وامنیتی تحت رهبری آمریکا ادغام شده اند که بتوانند یک شبه دلاررا ازعرصه ی مبادلات خارجی خود کناربگذارند. بنابراین استراتژی بلند مدت این کشورها ، مانوردرمناطق دلاری وغیردلاری اقتصاد جهان، بجای زیرسئوال بردن کلیت نظم اقتصادی تحت رهبری آمریکا می باشد.

دلارزدائی ازسیستم مالی بین المللی همچنان ادامه دارد وتوسعه ی پلاتفرم های خودکار تجاری نیز به این روند سرعت بخشیده وازهزینه ی معاملات تجاری کاسته است. اما این روند ، بسیارکند وگام بگام صورت می گیرد ونباید انتظارداشت که یک شبه حاصل شود. سیستم کنونی جهان ، هنوز وابسته به دلاراست وعلیرغم نقاط ضعف آن ، فعلاً هیچ جایگزینی برای آن متصورنیست. اگرچه اقتصاد آمریکا باچالشهای جدّی روبروست وپیشقراولی آن زیرسئوال رفته اما هنوز موضعی قدرتمند دربازارهای مالی جهان دارد. تا زمانی که آمریکا بتواند فرصتهای ثابت ، معتبر وجذاب تری از رقبا به جهان عرضه کند ، دنیا همچنان وابسته به دلارباقی خواهد ماند. اما اگرپولی پدیدارشود که بتواند مزایای دلاررا عرضه کند ، آنگاه آغازپایان دلار فراخواهد رسید.(4)

زیرنویس

1)De-dollarization: the eroding dominance of the US dollar , www.livemint.com

2)the state of de-dollarization in the Gulf , www.iiss.org

3)can de-dollarization break Irans economic isolation? , www.al-monitor.com

4)De-dollarization:Myth or Reality? , www.valdaiclub.com

کمک مالی به کارت بانکی شماره 1560-2254-9973-6037

۩#خــُلدستان طریقت (طنز+غم مخورجدید )۩#محمد مهدی #طریقت